آموزش درس به درس حرفه وفن

حرفه و فن – سال دوم – دوره راهنمایی تحصیلی

واحد 1 – فناوری و سیستم

فناوری :  رابطهِ علم و فناوری :  در دنیا ، مراکز بزرگی برای انجام تحقیق های صنعتی، ‌کشاورزی، پزشکی و … وجود دارد. برخی از کارخانه ها نیز دارای بخش تحقیقات هستند. نتایج تحقیق های علمی و صنعتی، اغلب به پیدایش یک روش علمی یا تولید یک محصول جدید صنعتی، منجر می گردد. همچنین با بررسی و مطالعه تحقیق ها می توان وسیله ی تازه مورد نیاز،روش جدید برای کشت و تکثیر گیاهان، تولید دارو و یا وسیله ای پزشکی برای درمان یا پیش گیری از بیماری ها اختراع و یا تکمیل نمود. بدین ترتیب علم موجب پیشرفت فناوری می شود و این خود باعث آسان تر شدن کارها و افزایش سرعت در انجام آن می گردد.  تولید محصول های فناوری به منابع نیاز دارد: برای تولید محصول های فناوری از منابع مختلفی استفاده می شود به گونه ای که بدون استفاده از منابع، تولید یک محصول ممکن نیست.  برای تولید یک محصول فناوری باید مواد را تغییر داد.  مواد خامی که در طبیعت وجود دارند اغلب نیاز به تغییراتی دارند تا بتوان از آن ها در تولید محصول های فناوری استفاده کرد. برای مثال چوب که یکی از آماده ترین مواد برای تولید وسایل چوبی است. لیکن قبل از استفاده در تولید ، نیازمند تغییراتی است. از جمله خشک کردن، فرم دادن، وصل کردن، رنگ کردن ، تزئین و... تمامی این تغییرها از زمانی آغاز می شود که شخص با طرح و نقشه ی ذهنی خود، تصمیم می گیرد، محصولی را بسازد.

سیستم :

سیستم مجموعه منظمی از اجزای به هم وابسته است که برای هدفی مشترک باهم کار می کنند. هم چنین نحوه کار سیستم ها با یک دیگر متفاوت است و اگر ... یکی از اجزای سیستم به خوبی کار نکند، در کار کل سیستم مشکل ایجاد می شود.

قسمت های اصلی یک سیستم:

برخی از سیستم ها از سه قسمت اصلی شامل: ورودی، پردازش و خروجی تشکیل شده است.  الف – ورودی : به مجموعه ای از مواد خام، ابزار، وسایل ، نیروی انسانی و .... گفته می شود که برای تولید یک محصول وارد سیستم می شود.  ب – پردازش :‌به کلیه کارهایی که برای تبدیل ورودی به یک محصول انجام می گیرد پردازش گویند. (مانند: طراحی ،‌تغییر مواد،‌ساخت و ...)  ج – خروجی :‌آن چه به عنوان محصول نهایی از سیستم بدست می آید خروجی نام دارد. مانند: خودرو، قند و نان که به ترتیب در کارخانه خودرو سازی، قندسازی، نانوایی و ... تولید می شوند.  آیا رایانه یک سیستم است؟  رایانه نیز یک سیستم است و از اجزای مختلفی تشکیل شده است. سیستم رایانه پیچیده تر از سایر سیستم ها است. اجزای سیستم رایانه عبارتند از : ورودی، پردازش و خروجی که هر یک بخشی از وظیفه ی سیستم را انجام می دهد.  الف - ورودی : اطلاعاتی است که وارد رایانه شده و توسط صفحه کلید اجرا می شود. ب – پردازش: در قسمت پردازش، تمامی اطلاعات وارد شده به سیستم، بوسیله ی دستگاه ها و برنامه هایی که از پیش توسط انسان به سیستم داده شده است، مورد تغییر و تحول قرار می گیرد. این عمل پردازش می گویند.  ج – خروجی سیستم: مجموعه اطلاعاتی است که بر روی صفحه نمایش داده می شود یا توسط دستگاه چاپگر چاپ می شود.

سؤالات واحد 1 – فناوری سیستم :  1 – به نظر شما ، پل کدامیک از نیازهای انسان را برطرف می کند؟

عبور و مرور انسان ها، و هر آن چه مربوط به او است . از جمله ماشین آلات صنعتی و کشاورزی و ادوات نظامی ، دام و …

2 – به نظر شما چه رابطه ای بین نیاز و تولید یک محصول صنعتی یا کشاورزی وجود دارد؟

نیاز عاملی برای اختراع و ساخت یک وسیله صنعتی است. در کشاورزی نوع نیاز تعیین کننده نوع کشت محصول کشاورزی است. مانند یک روش جدید برای کشت و تکثیر گیاهان.

3 – به تصاویر ص 4 کتاب درسی نگاه کنید: چه عواملی باعث شد ماشین ریسندگی جای گزین دوک دستی شود؟

پیشرفت علم، افزایش جمعیت، کشف مواد جدید، لزوم افزایش سرعت و باعث این تغییرشد.

4- انسان برای تولید گرما یا سرما، کدامین محصول های فناوری را ساخته است؟

برای تولید گرما : شوفاژ ، بخاری ، کرسی ، بخاری برقی و … برای تولید سرما : کولر، یخچال، پنکه ، بادبزن و ….

5 – یک کارخانه تولید کفش را در نظر بگیرید؛ چه چیزهایی وارد کارخانه می شود؟

مواد اولیه به موادی گفته می شود که هیچ گونه تغییراساسی روی آن انجام نگرفته و به آن مواد خام هم گفته می گویند،مانند: چرم ، پلاستیک ، لاستیک و …

6 – به نظر شما آیا درخت یک سیستم است؟

بله، زیرا تمام اعضای یک درخت بطور هماهنگ با هم کار می کنند. نیز دارای سه قسمت اصلی هر سیستم است. الف - ورودی : شامل، آب و مواد معدنی  ب - پردازش : شامل، تبدیل مواد اولیه ی ورودی به شیوه ی گیاهی ج- خروجی : شامل،عمل رشد، تولید ، محصول و اکسیژن

7 – صفحه کلید چه قسمتی از سیستم رایانه است؟

ورودی است

8 – پردازش دو رایانه چگونه انجام می گیرد؟

در قسمت پردازش ، کلیدی اطلاعات وارد شده به سیستم ، توسط دستگاه ها و برنامه هایی که از قبل توسط انسان به سیستم داده شده است، مورد تغییر و تحول قرار می گیرد.

واحد 3 – بهداشت

آب از منابع اصلی محیط زیست و یکی از مهم ترین نیازهای انسان است. بسیاری از فعالیت های کشاورزی، صنعتی ، شهری، خانگی ، حمل و نقل به آب وابسته است.  آب شیرین که مورد نیاز انسان ها و سایر موجودهای زنده است، به مقدار معینی در طبیعت تولید می شود. افزایش جمعیت، توسعه ی شهر نشینی ، پیشرفت صنعت و استفاده بیش از اندازه از منابع موجب خالی شدن ذخایر آب و آلودگی آن شده است. همان گونه که آب مایه حیات است، آب آلوده نیز دشمن انسان است. فاضلاب های خانگی، شهری و کشاورزی که دارای انواع میکروب ، انگل، سم و موادشیمیایی هستند، به آب های جاری و زیرزمینی نفوذ می کنند و موجب بیماری و مرگ انسان و سایر جان داران خشکی و آبزی می شوند.  دانستن این نکته ضروری است که ، یک متر مکعب آب آلوده می تواند چهارصد متر مکعب آب پاک و سالم را آلوده کند.

ویژگی های آب آشامیدنی :

آب آشامیدنی باید پاک و سالم ،صاف و زلال، بدون رنگ، بو و مزه باشد. آب تصفیه شده مناسب ترین آب برای آشامیدن است که از طریق لوله کشی مورد استفاده قرار می گیرد.

روش های سالم سازی آب :

برای این کار از روش های مختلفی استفاده می شود. مانند :‌جوشاندن آب و استفاده از صافی شنی

زندگی سالم :

بسیاری از بیماری هایی که انسان به آن دچار می شود، در اثر عادت و رفتارهای ناسالم است . برخی از رفتارهای ناسالم در گروه رفتارهای کم خطر قرار دارند. این رفتارها بیشتر به سلامت خود شخص صدمه می زنند و اغلب قابل کنترل هستند. مثل: ورزش نکردن ، خوردن شیرینی ، تنقلات زیاد و … بعضی از رفتارهای ناسالم در گروه رفتارهای پرخطر است و این رفتارها می توانند زیان های جبران ناپذیری برای افراد جامعه ایجاد کنند.  نوجوانان که در آستانه، استقلال قرار دارند سعی می کنند که خود تصمیم بگیرند و روش زندگی خود را انتخاب کنند. اما این مسئله نیز مهم است که قادر باشند خود را کنترل کرده و از تصمیم های نادرست و مرگ بار پرهیز کنند. بررسی پیامدهای مثبت و منفی تصمیم ها، به افراد کمک می کند تا عاقلانه تر رفتار کنند.

دارو و سلامتی :

هر ماده ای که وارد بدن و موجب تغییراتی در جسم، فکر ، احساس و بطور کلی باعث تغییراتی در وضعیت جسمی و روانی شود، دارو نام دارد. اغلب داروها به منظور پیشگیری، کنترل و درمان بیماری ها کمک می کنند. داروها ممکن است منشأ گیاهی، حیوانی یا معدنی داشته باشند. امروزه بسیاری از داروها به روش شیمیایی تهیه می شوند.  بسیاری از بیماران نیاز حیاتی به دارو دارند. اما تعدادی از آنان بدون دارو نیز درمان می شوند.  مصرف استفاده ی بیش از حد دارو و بدون تجویز پزشک خطرناک است . گاهی مصرف بیش از حد داروها موجب وابستگی انسان به آن ماده دارویی می شود و در صورت دسترسی نداشتن به آن دارو، شخص دچار ناراحتی های جسمانی و روانی می گردد. برخی از داروهایی که استفاده ی بی رویه آن ها ایجاد وابستگی می کند، عبارتند از :  1- داروهای کاهنده : مصرف این نوع داروها، میزان فعالیت بدن را کاهش داده و باعث می شوند که اعضای بدن وظایف خود را به خوبی انجام ندهند. داروهای آرام بخش و مسکن جزء داروهای کاهنده اند. مصرف داروهای کاهنده قوی بسیار خطرناک است.  2– داروهای محرک: این داروها میزان فعالیت بدن را زیاد و در کار طبیعی اعضاء اختلال ایجاد می کنند. کافئین نوعی داروی محرک است که به مقدار کم در نوشابه های غیرالکلی، قهوه ، چای و کاکائو وجود دارد و بعضی افراد با خوردن آن ها دچار بی خوابی می شوند.  برخی از داروهای محرک ، اثر قویتری دارند و موجب افزایش ضربان قلب، فشار خون و تنفس می شوند. مصرف این داروها خطرناک است و منجر به وابستگی و مرگ می شوند. تجویز داروهای محرک در پزشکی بسیار محدود است.

داروهای مجاز و غیرمجاز:

تمام داروها ، تا حدی برای بدن ضرر دارند اما بعضی از آن ها ، فوایدی دارند که بیمار در زمان مریضی ناچار به استفاده از آن ها هستند. در واقع فایده ی آن ها بیشتر از زیان آن هاست. این گونه داروها مجاز نام دارند. (مانند آنتی بیوتیک ها) بعضی از داروها را به نام داروی غیرمجاز می نامند این داروها برای مصرف کنند، اطرافیان و بطور کلی جامعه بسیار خطرناک هستند. قانون نیز استفاده از این داروها را ممنوع اعلام کرده است . مشروبات الکلی و دخانیات از این گروه است .

پرسش واحد 3 – بهداشت 1 – آب مورد نیاز انسان و سایر جانداران ، چگونه تأمین می شود؟

به دو طریق :‌آب های سطحی و آب زیر زمینی که به صورت جاری و ساکن است.

2– نقش انسان در کاهش و افزایش آلودگی آب ها چیست؟

نقش انسان در کاهش آلودگی‌: نریختن زباله در آب ، کنترل فاضلاب ، جوشاندن آب، استفاده از ظروف تمیز و مطلوب، استفاده از مواد شیمیایی ( ید – کلر)استفاده از صافی ها در کاهش آلودگی مهم است. نقش انسان در افزایش آلودگی : رو باز بودن آب، نزدیک بودن چاه آب به فاضلاب، ریختن زباله در آب از موارد افزایش آلودگی است.

3 - آب آشامیدنی باید دارای چه ویژگی هایی باشد؟

پاک و سالم ، بدون رنگ ،‌بدون بو ،‌بدون مزه ، صاف و زلال از ویژگی های آب آشامیدنی است.

4- روش های سالم سازی آب را نام برید؟

جوشاندن آب و استفاده از صافی شنی ، دو روش سالم سازی آب است.

5- چه بیماری هایی به دارو نیاز ندارند؟

بسیاری از بیماری ها مانند سرماخوردگی ، سرفه های خفیف و ضعیف که با استراحت، غذای مناسب و مراقبت درمان می شوند، به دارو نیاز ندارند.

6- زیان های استفاده بی رویه از داروها چیست؟

برخی از داروها میزان فعالیت بدن را کاهش می دهند و بعضی داروها میزان فعالیت بدن را زیاد می کنند. به طور کلی استفاده بی رویه از داروها در اعصاب و قلب تأثیر منفی دارند و بسیار خطرناک هستند.

7- منشأ داروها از چیست؟

داروها ممکن است منشأ گیاهی ،‌حیوانی یا معدنی داشته باشند. همچنین به روش شیمیایی تهیه شوند.

8- به چه داروهایی مجاز می گویند؟

برخی از داروها فوایدی دارند که بیمار در زمان کسالت ناچار به استفاده از آن ها است. در واقع فایده ی دارو بیشتر از زیان آن است. به این گونه داروها مجاز می گویند. مانند : آنتی بیوتیک ها.

واحد 4 – کار با چوب

انواع چوب :  چوب ها اغلب براساس شکل برگ های درختان به دو گروه: سوزنی برگ و پهن برگ تقسیم می شوند. درختان سوزنی برگ ، دارای برگ های سوزنی شکل هستند. مانند: کاج .... ، این نوع از درخت ها برگ پهن دارند . مانند : گردو.  جنگل های ایران منبع اصلی تهیه چوب و دارای درختان پهن برگ هستند. سوزنی برگان، در کارهای تزئیناتی، ساخت مبلمان و هم چنین تهیه روکش ها، و تخته چند لایی مورد استفاده قرار می گیرند.  خشک کردن چوب :  درخت ، به طور کلی از سه قسمت تشکیل می شود: ریشه ، تنه و تاج ، ریشه در پائین ترین قسمت درخت است که در خاک قرار دارد و وظیفه آن گرفتن آب و مواد غذایی از زمین و رساندن آن ها، از طریق تنه و شاخه ها، به برگ هاست. قسمت بالاتر از ریشه تنه نام دارد. چوب مورد نیاز در صنعت چوب از تنه تهیه می شود.  (تصویر درخت و قسمت های مختلف آن ص 61) بالاترین قسمت درخت نیز تاج درخت است که از شاخه ها و برگ ها تشکیل شده است. مقدار زیادی از مواد غذایی که درخت جذب می کند، آب است. پس از قطع کردن درخت و تبدیل تنه به الوار( یا تراورس) لازم است چوب را خشک نمود تا جمع شود، وزن الوار کاهش یابد و مقاومت آن نیز افزایش یابد. در این صورت قابل پرداخت و رنگ کردن خواهد شد.  چوب ها را بطور کلی به دو صورت می توان خشک نمود الف - خشک کردن طبیعی (هوای آزاد)  خشک کردن چوب در هوای آزاد یکی از روش های متداول در کارخانه های کوچک صنایع چوبی و کارگاه ها ی درودگری است. برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید، هم چنین حفاظت از بارندگی، دسته های چوب را در زیر یک مکان سقف دار ، که اطراف آن از هر سو ً‌باز باشد، قرار می دهند.  ب- خشک کردن مصنوعی چوب (کوره های چوب خشک کنی)  کوره اتاقکی است که در آن درجه ی حرارت، جریان هوا و میزان دما تحت کنترل است. چوب ها را در این اتاقک قرار می دهند. پنکه های موجود در داخل اتاقک،‌جریان هوای گرم را از بین چوب ها عبور می دهد و باعث خشک شدن چوب ها می شود. از مزایای این روش، ‌نسبت به خشک کردن در هوای آزاد این است که زمان خشک کردن چوب به شدت کاهش می یابد. دیگر این که رطوبت چوب ها را تا هر اندازه لازم باشد می توان تنظیم کرد. هم چنین در این روش، حشره های چوب ها از بین می روند.

ابزار آلات صنایع چوب :

مُغار از ابزار کنده کاری است؛ که برای شکاف دادن،‌کنده کاری ،‌کم کندن و ساختن اتصال های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. مغار از یک قطعه فولادی با لبه ی تیز تشکیل شده که در دسته ی چوبی محکمی، قرار گرفته است. مغارها به دو دسته : ساده و منبت کاری تقسیم می شوند. از مغارهای منبت کاری برای کنده کاری شکل های مختلف استفاده می شود.  نکات ایمنی :  قبل از استفاده مغار، ابتدا باید از تیز و سالم بودن تیغه دو دسته اطمینان حاصل کرد و دقت نمود که تیغه در دسته محکم باشد. به دلیل این که تیغه مغار بسیار تیز است ، بایستی در حین کار با آن ‌دقت کرد تا دست یا انگشتان را زخمی نکند. درضمن برای ضربه زدن به مغار بهتر است از چکش چوبی استفاده نمود و در صورت استفاده از چکش آهنی باید حلقه ای فلزی در انتهای دسته ی مغار وجود داشته باشد.

پرسش واحد 4 – کار با چوب 1 – چگونه می توان عمر مفید چوب ها را درمقابل پوسیدگی و هجوم حشره ها افزایش داد؟

به وسیله ی اشباع کردن با مواد آلی و معدنی، آغشته کردن به مواد رنگی (پل استرها)، خشک کردن در کوره، اندود کردن با مواد نایلونی می توان عمر مفید چوب را افزایش داد.

2 – چگونه می توان سختی و نرم بودن چوب ها را به وسیله رنده و اره تشخیص داد؟

چوب های سخت، هنگام برش دارای خاک اره های نرم هستند. ولی چوب های نرم در هنگام برش دارای خاک اره های زبر بوده و عمل برش سریع بر روی آن انجام می شود . هنگام رنده کاری چوب های سخت، براده های حاصله از رنده، قطر و طول کم و برعکس در چوب های نرم، براده ها - قطر زیاد (کلفت) و طول بیشتری دارند.

3 – چرا چوب بر خلاف خیلی از اجسام دیگر، ‌روی آب می ایستد؟

به دلیل متخلخل (سوراخ) بودن آن ووزن مخصوص چوب که از وزن مخصوص آب کمتر است.

4 – چرا تیرهای مورد استفاده در تونل معدن ها را از چوب می سازند؟

الف - مقاومت تیرهای چوبی در برابر رطوبت تونل ها، بیشتر از تیرهای فلزی است.  ب- به علت هشدار دهنده بودن آن، چون چوب قبل از فروپاشیدن ، سر و صدا ایجاد می کند.  ج - سبک است و حمل و نقل آن به داخل تونل آسان تر انجام می گیرد.

5- اگر چوب طبق اصول فنی و مناسب خشک نشود، چه اشکالی به وجود می آید؟

پس از کاربرد، در چوب ترک و شکاف ایجاد شده و کج می شود.

6 – چرا چوب های مرطوب زود می پوسند؟

از شرایط رشد و نمو قارچ ها ، حشره ها و حتی میکروب ها وجود رطوبت است. در چوب های مرطوب، این فرصت برای رشد و نمو قارچ و حشره به وجود می آید. در نتیجه باعث پوسیدگی چوب می شود.

7 – از چوب های پهن برگان بیشتر در چه کارهایی استفاده می شود؟ چرا؟

در کارهای تزئیناتی . ساخت مبلمان و تهیه روکش ها از چوب های پهن برگان بیشتر استفاده می شود. چون تنوع رنگ در این گونه چوب ها بیشتر است.

8– چوب را به چه منظور خشک می کنند؟

تا وزن آن کاهش و مقاومت چوب افزایش یابد. هم چنین قابل پرداخت و رنگ کردن باشد.

9– زمان لازم برای خشک کردن چوب در روش طبیعی به چه عواملی بستگی دارد؟

به نوع چوب و ضخامت آن بستگی دارد.

10 – در خشک کردن چوب به روش مصنوعی، چه عواملی قابل کنترل است؟

درجه حرارت، جریان هوا و میزان رطوبت از عوامل قابل کنترل در خشک کردن چوب به روش مصنوعی است.

11 – مزایای خشک کردن چوب به روش مصنوعی را بیان کنید.

زمان خشک کردن چوب کوتاه است. رطوبت چوب ها را تا هر اندازه که لازم باشد می توان تنظیم کرد. حشره و قارچ های چوب خوار به وسیله حرارت از بین می روند. این مزایا در خشک کردن چوب به روش طبیعی وجود ندارد.